Hệ thống tài khoản – Nguyên tắc kế toán các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác

Giới thiệu

Trong lĩnh vực kế toán, việc ghi nhận và quản lý các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác là một nhiệm vụ quan trọng. Theo thông tư 200/2014/TT-BTC, có một số nguyên tắc và quy định cần tuân thủ để thực hiện kế toán các khoản đầu tư này. Bài viết này sẽ giới thiệu đến bạn những nguyên tắc và quy định cơ bản liên quan đến việc kế toán các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác.

Nguyên tắc kế toán

Danh mục các tài khoản áp dụng

Dưới đây là danh mục các tài khoản áp dụng trong quá trình kế toán các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác:

• Tài khoản 221 – Đầu tư vào công ty con
• Tài khoản 222 – Vốn góp liên doanh, liên kết
• Tài khoản 228 – Đầu tư khác

Các hình thức đầu tư và phương pháp kế toán

Các khoản đầu tư vào đơn vị khác có thể được thực hiện dưới các hình thức sau:

a) Đầu tư dưới hình thức góp vốn vào đơn vị khác: Trong trường hợp này, tài sản của bên góp vốn sẽ được ghi nhận vào Bảng cân đối kế toán của đơn vị nhận vốn góp.

b) Đầu tư dưới hình thức mua lại phần vốn góp tại đơn vị khác: Khi thực hiện đầu tư theo hình thức này, tài sản của bên mua sẽ được chuyển cho bên bán mà không được ghi nhận vào Bảng cân đối kế toán của đơn vị phát hành công cụ vốn.

Kế toán đầu tư bằng tài sản phi tiền tệ

Trong trường hợp đầu tư bằng tài sản phi tiền tệ, phương pháp kế toán sẽ phụ thuộc vào hình thức đầu tư và áp dụng như sau:

a) Đầu tư dưới hình thức góp vốn bằng tài sản phi tiền tệ: Trước khi góp vốn, nhà đầu tư phải đánh giá lại giá trị của tài sản góp vốn. Phần chênh lệch giữa giá trị ghi sổ và giá trị đánh giá lại của tài sản được kế toán là thu nhập khác hoặc chi phí khác.

b) Đầu tư dưới hình thức mua lại phần vốn góp của đơn vị khác và thanh toán bằng tài sản phi tiền tệ:

• Nếu tài sản phi tiền tệ dùng để thanh toán là hàng tồn kho, kế toán sẽ được thực hiện như giao dịch bán hàng tồn kho thông qua việc ghi nhận doanh thu và giá vốn của hàng tồn kho được trao đổi để mua vốn.

• Nếu tài sản phi tiền tệ dùng để thanh toán là TSCĐ, BĐSĐT, kế toán sẽ được thực hiện như giao dịch nhượng bán TSCĐ, BĐSĐT thông qua việc ghi nhận doanh thu, thu nhập khác, chi phí khác.

• Nếu tài sản phi tiền tệ dùng để thanh toán là các công cụ vốn hoặc công cụ nợ, kế toán sẽ được thực hiện như giao dịch thanh lý nhượng bán các khoản đầu tư thông qua việc ghi nhận lãi, lỗ vào doanh thu hoạt động tài chính hoặc chi phí tài chính.

Đánh giá giá phí và giá trị đầu tư

Giá phí các khoản đầu tư sẽ được phản ánh theo giá gốc, bao gồm cả các chi phí liên quan trực tiếp đến việc đầu tư. Trong trường hợp đầu tư bằng tài sản phi tiền tệ, giá trị đầu tư sẽ được ghi nhận theo giá trị hợp lý của tài sản phi tiền tệ tại thời điểm phát sinh.

Quản lý và báo cáo đầu tư vốn

Khi quản lý và báo cáo đầu tư vốn, công ty phải mở sổ chi tiết để theo dõi từng khoản đầu tư vào từng công ty con, công ty liên doanh, liên kết và từng khoản đầu tư vào đơn vị khác. Thời điểm ghi nhận các khoản đầu tư tài chính dài hạn là thời điểm chính thức có quyền sở hữu theo quy định của pháp luật.

Xử lý cổ tức và lợi nhuận

Việc xử lý cổ tức và lợi nhuận cũng là một phần quan trọng trong quá trình kế toán các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác. Các cổ tức và lợi nhuận sẽ được hạch toán vào Báo cáo tài chính riêng của công ty mẹ tại thời điểm được quyền nhận. Các trường hợp xử lý cổ tức và lợi nhuận sẽ được thực hiện như sau:

a) Cổ tức và lợi nhuận được chia bằng tiền hoặc tài sản phi tiền tệ cho giai đoạn sau ngày đầu tư được hạch toán vào doanh thu hoạt động tài chính theo giá trị hợp lý tại ngày được quyền nhận.

b) Cổ tức và lợi nhuận được chia bằng tiền hoặc tài sản phi tiền tệ cho giai đoạn trước ngày đầu tư không được hạch toán vào doanh thu hoạt động tài chính mà sẽ ghi nhận giảm giá trị khoản đầu tư.

c) Trong trường hợp nhận cổ tức bằng cổ phiếu, cách xử lý sẽ phụ thuộc vào tỷ lệ sở hữu vốn của công ty mẹ:

• Các đơn vị không do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ chỉ theo dõi số lượng cổ phiếu được nhận trên thuyết minh Báo cáo tài chính, không ghi nhận tăng giá trị khoản đầu tư và doanh thu hoạt động tài chính.

• Các doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ sẽ thực hiện theo quy định của pháp luật áp dụng cho loại hình doanh nghiệp này.

Xác định giá trị hủy hoại

Khi lập Báo cáo tài chính, công ty phải xác định giá trị khoản đầu tư bị tổn thất để trích lập dự phòng tổn thất đầu tư.

Quyền kiểm soát đối với công ty mẹ

Doanh nghiệp không được phân loại lại khoản đầu tư vào công ty con, công ty liên doanh, liên kết thành chứng khoán kinh doanh trừ khi đã thực sự thanh lý, nhượng bán khoản đầu tư, dẫn đến mất quyền kiểm soát đối với công ty con, mất quyền đồng kiểm soát đối với công ty liên doanh, và không còn ảnh hưởng đáng kể đối với công ty liên kết.

Tạm thời xác định quyền kiểm soát và đồng kiểm soát

Việc xác định quyền kiểm soát và đồng kiểm soát là tạm thời và được thực hiện tại thời điểm ghi nhận ban đầu các khoản đầu tư. Trong trường hợp này, kế toán sẽ ghi nhận các khoản đầu tư là đầu tư góp vốn vào đơn vị khác hoặc chứng khoán kinh doanh, không ghi nhận các khoản đầu tư vào công ty con, công ty liên doanh, liên kết.

Kết luận

Qua bài viết trên, bạn đã hiểu được những nguyên tắc cơ bản trong việc kế toán các khoản đầu tư vốn vào đơn vị khác. Việc áp dụng đúng và tuân thủ những nguyên tắc này sẽ giúp công ty đạt được sự minh bạch và đáng tin cậy trong quá trình kế toán các khoản đầu tư.